مهرداد هرسینی
دوران پس از كودتاي بيست و هشت مرداد
در پي كودتاي 28 مرداد كه « ضربه ي بازدارنده يي» به مبارزات آزاديخواهانه و استقلال طلبانه ي مردم ايران
ارزيابي ميگردد، رشد و گسترش مناسبات وابسته گرايانه كه در دوران زنده ياد محمد مصدق متوقف گرديده بود، با
شدت و حدت زيادي روبه افزايش نهاد. با افزايش سريع درآمد نفت و عقد قرارداد كنسرسيوم، زمينه ي پرداخت وامهاي خارجي به حاكميت ضد ملي شاه مساعد گرديد. اكنون با به اتمام رسيدن پروسه ي كودتا، ايالات متحده و نقش اينكشور در ايران به عامل تعيين كننده يي براي بقاء شاه و دربار تبديل ميگردد.
دو عامل مهم نيز در پيشبرد اين امر و نفوذ مجدد بيگانگان در كشور سهم بسزايي ايفا نمودند.
– نخست موقعيت استراتژيك ايران در منطقه خليج فارس و بويژه همسايگي با اتحاد جماهير شوروي
– دوم ظرفيت توليد و سرمايه گذاري عظيم ايالات متحده، بويژه در زمينه هاي تسليحاتي و سرمايه گذاري هاي نفتي
دولت كودتايي زاهدي تا زمان استعفا در فروردين 1334 ، نخستين هدف خود را بر كنترل سياسي كشور قرار داده بود.
زاهدي تلاش داشت تا به سكوت كشاندن مردم در محيطي مملو ازخفقان و استبداد، مسله نفت كه در دوران نهضت ملي ايرانيان « ملي اعلام » شده بود را هر چه سريعتر حل و فصل كند. براي نمونه در روز 16 آذر 1332 دانشجويان دانشگاه تهران به حمايت از دكتر مصدق و عليه محاكمه ي او دست به تظاهرات گسترده يي ميزنند كه از سوي فرماندار نظامي بشدت سركوب و تعداد زيادي نيز در اين رابطه دستگير مي شوند. بطور كلي فضاي سياسي كشور در زمان محاكمات پيشواي فقيد نهضت ضد استعماري مردم ايران، ملتهب بود. مردم نمي توانستند براحتي فشار و تضعيقات عليه دكتر مصدق را قبول كنند و همواره در پي فرصتي براي ابراز مخالفتهاي خود عليه كودتا و فرمانداري نظامي بودند.
چهار روز پس از سركوب خونين مردم تهران، دولت كودتا قرارداد گمركي با آمريكا را به امضاء رسانيد كه بر
اساس آن كليه ي كالا هاي اين كشور از پرداخت هرگونه ماليات معاف مي گرديدند.
روز 21 آبان همان سال تهران خروشي ديگر يافت و مردم عليه « محاكمه ي دكتر مصدق» به خيابانها ريختند. نقطه ي شروع بازار و دانشگاه تهران بود كه سريعا به ديگر مناطق پايتخت كشيده شد. اين تظاهرات نيز با سركوب شديد از سوي شاه روبرو گرديد و در پي آن تعداد نامعلومي از مردم و دانشجويان دستگير و روانه زندان شدند.
روز 14 آذر دولت حكومت نظامي اطلاعيه يي صادر نمود و اعلام كرد :
« دولت شاهنشاهي ايران و دولت علياحضرت ملكه ي انگليس تصميم گرفته اند كه روابط سياسي برقرار سازند و
بزودي هر يك سفير كبير خود را به كشور ديگر اعزام مي دارند. سپس در نزديكترين موقعي كه مورد موافقت دو طرف باشد، در باب حل اختلاف مربوط به نفت كه اخيرا موجب تيرگي روابط بين آنها شده بود، شروع به مذاكره نمايند و به اين طريق دوستي ديرينه ي خود را برقرار و تحكيم نمايند. »
راديو تهران 14 آذر 1332
به هنگام تجديد رابطه با انگليس كه همزمان با ورود نيكسون، معاون رييس جمهوري آمريكا در راس يك هييت اقتصادي به ايران بود، در روز 16 آذر از سوي مردم ودانشگاهيان تظاهرات گسترده يي عليه « برقراري رابطه » و عليه دربارو شاه صورت ميگيرد. صبح آنروز كماندوهاي ارتش دانشكده فني تهران را به محاصره ي خود در مي آورند و زمانيكه دانشجويان تصميم به راهپيمايي گرفته، در داخل دانشكده سه تن از دانشجويان مبارز، بنامهاي « بزرگ نيا ، قندچي و شريعت رضوي » را به رگبار بسته و آنان را به شهادت ميرسانند. اين تظاهرات و شهادت سه دانشجوي مبارز در اصل نخستين جرقه ي خشم مردم و نخستين واكنش اعتراض آميز مردم به سركوب آريامهري بود و خود زمينه ساز حركت هاي اعتراضي دانشجويان در سالهاي بعد عليه خفقان گرديد بطوريكه دانشگاهها و مدارس عالي از آن پس به ميداني براي مبارزه عليه ديكتاتوري شاه تبديل شدند
« شايد بدون اغراق بتوان گفت كه نطفه ي انقلاب ضد سلطنتي سال 57 در ايران در دانشگاهها و به رهبري دانشجويان مبارزي كه جان بر كف عليه استبداد و استعمار مي جنگيدند، بسته شد. دانشگاهيان نه تنها لحظه يي اين سنگر خروشان را خاموش نگاه نداشتند، در اشاعه و گسترش دانش انقلابي به خارج از چهارچوب دانشگاهها و به ميان توده ها، نيز از هيچ كوششي دريغ نكردند. بدون شك دانشجويان مترقي و مبارز در اين امر از اهميت والايي برخوردار بودند. آنها با تلاش طاقت فرساي خود و فعاليت در كارخانه ها، مساجد و ساير محل هاي تجمع اقشار مختلف مردم توانستند جنبش دانشجويي را با مبارزات دامنه دار گذشته و افتخارات فراوان با جنبش تمامي خلق پيوند زده ودر كنار سازمانهاي انقلابي، به سازماندهي مبارزات و تعميق خواسته هاي توده ها بپردازند.
نشريه راه آزادي شماره 12 از انتشارات جمعيت داد
در اواخر اسفند 1332 از سوي دولت كودتايي زاهدي انتخابات قلابي مجلس هجدهم برگزار گرديد كه از سوي كليه ي
نيروهاي غيروابسته به دربار تحريم كرديد. تنها جرياني كه به اين انتخابات گردن نهاد، « نهضت مقاومت ملي» بود كه ليست كانديداهاي خود را براي شركت رسما انتشار بيروني داد.
« آيت الله زنجاني در آغاز نقش ريش سفيد را بازي كرد و گرد او نطفه ي نهضت مقاومت بسته شد. اولين حركت اين
هسته صدور اعلاميه يي بود بنام « نهضت ادامه دارد » ……. نهضت با حسين فاطمي كه مخفي بود ارتباط داشت.
تاريخ سي ساله – بيژن جزني
از سوي ديگر اميني كه در دولت زاهدي وزير دارايي بود، بعنوان « شاه مهره » عمل ميكرد و تلاش داشت تا هرچه
سريعتر مسله نفت را در دستور كار قرارداده و وضعيت آن را به نفع منافع بيگانگان تثبيت نمايد. بهرحال مجلس دست
نشانده ي هجدهم بدون ورود عنصر كيفي و لايق با نظر دولت كودتا تشكيل و مذاكرات بررسي مسايل نفت را بطور
محرمانه و بدون اطلاع مردم دنبال ميكند. براي اين منظور هربرت هوور مشاور نفتي وزارت خارجه ي ايالات متحده
در 25 مهر 1332 براي مطالعه و تحقيق وارد ايران گرديد و نخستين دور مذاكرات با كنسرسيوم بين المللي نفت در
شهريور 1333 با عقد قرادادي پايان پذيرفت. براساس اين قرارداد، در بهمن همان سال بهره برداري مجدد از نفت
آغاز شد. اين قرارداد وطن فروشانه پيش بيني ميكرد كه كارتل هاي آمريكايي 40 درصد، شركتهاي انگليسي 45 درصد سهام داشته و براي هلنديان 8،4 درصد و سهام فرانسويان 6 درصد منظور شده بود.
ادامه دارد