با هرچه گسترش انحصارطلبی رضا خان و گرفتن تمامی ابزار قدرت بعنوان یک حاکم مستبد , اکنون وی بی دنده و ترمز بجان مخالفان و دگر اندیشان افتاده است.
سخن از بخش بزرگی از روشنفکران , نویسندگان , روزنامه نگاران , منتقدان , فعالان سیاسی و اجتماعی است که خود در پیشبرد جنبش مشروطه و آن انقلاب مردمی سهم بزرگی ایفا کرده بودند , آما بدلیل آن کودتای ننگین در اسفند و بروی آوردن یک قزاق برمسند قدرت , اکنون با تهدیدات روزمره حاکمیت , دستگیری , شکنجه , قتل و سربه نیست شدن روبرو گردیده اند.
براین سیاق در حالیکه قرار بود تا انقلاب مشروطه و دستاوردهای ارزشمند آن در صیانت از قانون و حق حاکمیت مردم به رشد فکری , فرهنگی و شکوفائی در کشور برسد, اما با آمدن رضا خان نه تنها به نابودی کشیده شد , بلکه دست استعمار خارجی , حال حکومت نازی در آلمان و یا انگلیس را برای مداخلات هرچه بیشتر باز نمود.
دستگیری گروه پنجاه و سه نفر که مغز متفکر مارکسیسم در ایران بودند , از جمله تلاش های رضا خان برای جلب رضایت انگلیس با هدف حفظ قدرت در ایران می باشد. شاخص این گروه , تقی ارانی , شیمیدان , متفکر و نویسنده بسیاری از متون سیاسی بود که در سال 1316 بوقوع پیوست.
رضا خان وی را بدلیل داشتن تفکرات « اشتراکی» و تشکیل یک گروه فکری که تمایلات چپ داشتند , به همراه دیگر همفکران وی دستگیر و به زندان انداخت.
جالب اینجاست که وکیل مدافع ارانی در بیدادگاه شاه , کسی بجز زنده یاد « احمد کسروی» نویسنده مبارز نبود که بعدها توسط گروه نواب صفوی و بدلیل انتشار تفکرات و دیدگاه های خود نسبت به خرافات مذهبی , به قتل رسید. ارانی که تحصیل کرده آلمان بود , پس از گذار از دوران ناسیونالیسی به گروه های چپ گرا متمایل گردید تا جائیکه درآن کشور نخستین آثار فکری خود را منتشر نمود.
وی در یک تبانی میان دولت انگلیس و حکومت آلمان در سال 1308 از این کشور اخراج گردید و زمانی پا به ایران گذاشت که رضا خان قدرت را بطور کامل قبضه کرده بود.
وی در این سال ها بود که با روشنفکران برجسته کشور تماس برقرار نمود. « آشنایی او با نیما یوشیج، احمد کسروی، شهیدزاده و طاهر تنکابنی نمونه بارزی از تلاشهای او است. تدریس در دبیرستانهای شرف، ثروت، معرفت و مدرسه صنعتی و تماس روزانه با دانش آموزان و دانشجویان زمینه مناسبی برای فعالیت و روشنگری به وجود آورده بود. وی در این دوران به تدریج به تجدید چاپ و تکمیل کتابها و رسالههایی که در برلین منتشر کرده بود همت گماشت و بخشی از کتابهای درسی را بهطور رایگان در اختیار محصلین بیبضاعت قرار میداد. ارانی در جهت شناساندن میراث فرهنگی و تمدن ایران به جهان کارهای ارزشمندی در انتشار متون کهن انجام داد».
به یقین این تلاش ها از وی چهره ای ساخت که در میان روشنفکران آن دوران , متمایز می گردید , تا جائیکه زنگ های خطر برای حکومت شاه بصدا در آورد و وی تصمیم به حذف فیزیکی ارانی نمود.
حاکمیت این تصمیم را در زندان با خوراندن دارو به وی و مسمومیت به پیش برد و سپس جنازه وی را در بهمن 1318 در سردخانه ای رها نمود.
« روز چهاردهم بهمن ۱۳۱۸ نعش دکتر ارانی را به غسالخانه بردند. یکی از دوستان نزدیک دکتر ارانی، طبیبی که با او از بچگی در فرنگستان معاشر و رفیق بود، نعش او را معاینه کرد و علایم مسمومیت را در جسد او تشخیص داد. مادر پیر دکتر ارانی، زن دلیری که با خون دل وسایل تحصیل پسرش را فراهم کرده، روز چهاردهم بهمن ۱۳۱۸ لاشه پسر خود را نشناخت. بیچاره زبان گرفته بود که این پسر من نیست. اینطور او را زجر داده و از شکل انداخته بودند». ( سایت ویکی پدیا)
با قتل وی و صدور احکام زندان های طویل المدت برای بسیاری از اعضاء این جریان فکری , گروه « 53 نفر» عملا از بین رفت , اما تلاش های آنان بعدها سرمشق راه اندازی برای بخشی از جنبش های چپ گردید.
متاسفانه حزب توده در سایه اپورتونیسم و وابستگی به دیدگاه شرق , در این میان بعدها تلاش بسیاری بخرج داد تا از نام وی و عقاید و شیوه های مبارزاتی ارانی بنام خود بهره برداری نماید و آن را به بخشی از مالمیک خود درآورد.
اما گذشته از این مورد نیز باید به سرکوب ملیت های گوناگون طی حکومت خودکامه رضا خان اشاره نمود.
از آنجمله ملیت های لر , ترکمن , عرب , عشایر , بلوج و همچنین زنان در این راستا قراردارند.
کد واژه تمامی این اقدامات نیز همان دروغ بزرگی بنام « ایجاد امنیت » بود که صرفا یک هدف و آن هرچه بیشتر قدرت گرفتن رضا خان را دنبال می کرد.
همچنین وی در زمینه سیاست خارجی نیز دچار اشتباه محاسبه بزرگی گردید تا جائیکه در دورهٔ زمامداری رضاشاه , ایران رابطهٔ نزدیکی با کشور آلمان برقرار کرد، بهطوریکه این کشور به بزرگترین شریک تجاری ایران تبدیل گردید و بیش از سههزار کارشناس آلمانی در ایران استقرار یافتند. بخش عمده ای از طرح های بظاهر عمرانی که در ایران راه ادازی گردیدند , عمدتا تسط متخصصان آلمانی و یا اتریشی به اجرا درآمدند.
این نزدیکی بدون حساب و کتاب , آنهم در آن شرائط بحرانی که دنیا در جنگ جهانی دیگری فرورفته بود , خود دلیلی گردید تا کشورهای قدرتمند آن زمان یعنی روسیه و انگلیس را علیه رضا خان بشوراند , تاجائیکه سرانجام در سال 1320 وی را طی یک دست خط کوتاه و ظرف 3 دقیقه برکنار و به تبعید فرستادند.
ادامه دارد.