رضا خان : « اهالی باید ساکت و مطیع اوامر باشند»
درگفتارهای پیشین تا بدانجا رسیدیم که رضا خان با کمک های مالی , تسلیحاتی و نقشه انگلیس دست به کودتا زد.
نرمان سفیر انگلیس طی گزارشی به وزارت امور خارجه کشورش , وقایع کودتا را چنین گزارش کرده است :
« 22 فوریه 1921 ساعت 5 و پنجاه دقیقه بعد از ظهر واحد های قزاق مقیم قزوین و همدان شامل دو هزار و پانصد الی سه هزار نفر با توپ صحرائی و هیجده مسلسل, تحت فرماندهی سرهنگ رضا خان از قزوین بطرف تهران حرکت کرده و کمی بعد از نیمه شب21 فوریه وارد پایتخت شدند.
هنگامیکه افراد قزاق در خارج شهر اردو زده بودند , نمایندگان شاه و دولت به اتفاق اعضاء سفارت انگلیس نزد فرمانده رفته و سعی کردند از مقاصدش آگاه شوند. قراق ها اکنون در قصر مستقر شده و موسسات دولتی را اشغال کرده اند. سپهدار در سفارت انگلیس بست نشست و کودتاچیان احتمالا سید ضیاء را به ریاست دولت انتخاب خواهند کرد.
امروز صبح با شاه ملاقات کردم و به شاه توصیه شد تا با رهبران رابطه برقرار نماید و پیشنهادات و تقاضاهای آنها را بپذیرد, زیرا جز این چاره ای نیست. درباره تامین جانی به او اطمینان دادم و اگرچه ترس او را فراگرفته بود ولی صحبت از فرار نکرد». ( سالنامه دنیا سال 1324)
در رابطه با کودتا و شیوه اجرائی آن , بعد ها زنده یاد دکتر محمد مصدق, رهبر نهضت ملی در جلسه6 اسفند 1322 در مخالفت با اعتبار نامه سید ضیاء از جمله می گوید :
« شهرت داده اند که من عضو حزب توده هستم و به این با جهت آقای سید ضیاءالدین مخالفت می کنم , در حالیکه اینطور نیست. من 22 سال است که با ایشان مخالفم و ارتباطی با حزب توده ندارم…. کودتای شب سوم اسفند 1299 واقع شده و فرمان شاه در ششم اسفند به ولایات مخابره شد , پس فرمان شاه برای نخست وزیری او بعد از کودتا بوده …» (تاریخ سیاسی معاصر ایران)
به روایت تاریخ شناسان « انگلیس از طریق کمیته زرگنده در طراحی کودتا نقش داشتند و بر همین اساس بازوی نظامی کودتا ۲۳ روز پیش از کودتا رضا خان با ادموند آیرونساید ملاقات کرده که در این دیدار آیرونساید به رضاخان گفته بود اگر شما قدرت را در دست بگیرید ما مخالفتی نداریم.
در نتیجه مذاکرات و هماهنگی‌های به عمل آمده بین سیدضیاءالدین طباطبایی و رضاخان، در روز سوم اسفند قوای قزاق وارد تهران شده و ادارات دولتی و مراکز نظامی را تحت فرمان خود کردند. نزدیک به صد تن از فعالان سیاسی و رجال سرشناس بازداشت و زندانی شدند». (میخائیل زیرینسکی، قدرت سلطنت و دیکتاتوری (انگستان و برآمدن رضاشاه)
رضا خان بلافاصله پس از کودتا اطلاعیه ای با امضاء « رضا فرمانده کل قوا» صادر کرد که در آن از جمله چنین آمده بود :
اهالی تهران باید ساکت و مطیع اوامر نظام باشند
اجتماع در منازل و نقاط مختلفه بکلی ممنوع است
تمام روزنامه جات و اوراق مطبوعه تا موقع تشکیل دولت بکلی موقوف اند.
در پی این اطلاعیه شداد و غلاظ, در تهران تعداد زیادی از جمله مرحوم مدرس بازداشت شدند. روز بعد با امضاء شاه , سید ضیاء نخست وزیر شده و رضا خان به درجه فرماندهی قشون و بعد بعنوان وزیر جنگ معرفی گردید.
دولت ضیاء که فقط نود و سه روز دوام آورد , نخست برای راضی کردن مردم, دست به یکسری اقدامات روبنایی میزند و ضمن لغو قرارداد 1919, تقسیم زمین میان کشاورزان و تشکیل ارتش را در دستور کار خود قرار می دهد.
بعلاوه خط فارسی بویژه برسر درب مغازه ها, ممنوعیت تولید و فروش مشروبات الکلی و نقاب اجباری برای تمامی زنان از جمله طرح های ضیاء می باشند.
دراین میان قوای مملکت به دو دسته تقسیم شده بودند. نخست قدرت سیاسی که در اختیار سید ضیاء قرارداشت و سپس قدرت نظامی که با صلاحدید انگلیس و مستشاران آن , در دست رضا خان باقی ماند.
ادامه دارد