نقش زنان در جنبش تبریز
در شماره های پیشین از قیام مرم تبریز علیه استبداد به تفصیل سخن گفته بودیم. لذا جا دارد تا به نقش ویژه زنان در این جنبش مردمی , مبارزات آنان و بویژه در صحنه های نبرد اشاره ای اجمالی بنمائیم.
زنان این شهر مقاوم طی دوران محاصره یازده ماهه ,نه تنها در امور پشت جبهه , بلکه فراتر از آن در رزم علیه استبداد صغیر شرکت مستقیم داشتند.
,, در سال 1286 زنان تهران در مجلس شورای ملی برای تصویب متتم قانون اساسی اجتماع کردند.
در پی این تجمعات اعتراضی , زنان تبریز نیز به آنان پیوسته و خواستار متمم قانون اسای گردیدند.
اتحادیه غیبی نسوان که انجمنی از زنان مشروطه خواه بود , اعلام کرد, اگر نمایندگان مجلس (مردان ) جرات تصویب متمم قانون اساسی را ندارد , استعفاء کنند تا زنان کارها را بدست بگیرند. در سال 1287 گروه های مسلح زنان تبریز با فرماندهی ده باشی زینب, همپای ستارخان و نیروهای او در قیام تبریز علیه استبداد صغیر شرکت کردند. روزنامه حبل المتین از شهادت 20 زن مسلح در لباس مردانه خبرداده است,, ( هفته نامه ایران زمین شماره 86)
« آنان برای مجاهدان غذا می پختند , لباس می دوختند , جوراب می بافتند , پوکه های خالی فشنگ را پر می کردند, از سنگری به سنگر دیگر می رساندند, شبنامه پخش می کردند , پرستاری و مداوای زخمیان را بعهده داشتند.
یکی از این زنان می گوید : در بحرانی ترین روزهای قیام محبور بودیم برای رعایت اصول پنهانکاری, تکه های نان را زیر شکممان ببندیم و به سنگر مجاهدان برسانیم.
زنان دیگری نیز بودند که مجاهدان را کمک مالی می کردند. آنان حتی از بذل آلات و جهیزیه ی خود در راه پیشبرد انقاب مضایقه نداشتند». ( نشریه مجاهد شماره 334)
« دست تصادف یکی از این زنان را برای ما شناسانده است. قضیه از این قرار بود که روزی یکی از مجاهدان که از ناحیه پا زخمی شده بود , به انجمن حقیقت می آورند. پرستاران می خواهند لباس از تنش در آورده و زخمش را مداوا و پانسمان کنند . مجروح تقاضا میکند دست به لباس او نزنند, پرستار می گوید , تا لباس از تنت بیرون نیاید, معالجه و مداوا مشکل است.
مجاهد زخمی به هیچ وجه قبول نمی کند. هرچه اصرار می کنند , فایده یی نمی بخشد. خون از جای زخم پیوسته بیرون می زند و خطر مرگ لحظه به لحظه بیشتر می شود.
سرانجام ماجرا به گوش گرد آزادی ( ستارخان ) می رسد, ستار از سنگر انجمن حقیقت بر می گردد و زبان به نصیحت می گشاید : پسرم تو نباید بمیری, ما به نیروی تو , به اراده آهنین تو نیاز داریم. چرا راضی نمی شوی زخمت را مداوا کنند؟
مجاهد به ستار اشاره می کند که گوشش را نزدیک دهان او ببرد. ستارخان خم می شود و مجاهد در گوش او نجوا میکند : سردا من دخترم. نگذار لباس از تنم درآورند و رازم برملا شود. اجازه بدهید تا با خیال راحت بمیرم….. پیر مردان و پیرزنان تبریزی میگویند که نام این شیرزن مجاهد تلی بوده است. تعداد تلی ها چند نفر بوده؟ کسی نمی داند, لاکن مسلم است که تلی های زیادی و گمنام در سنگر جنگیده اند و گمنام شهید شده اند». (زنان ایران در جنبش مشروطه – عبلدالحسین ناهید»
همچنین در روزنامه صور اسرافیل نیز در بخش هایی از مقاله ای به قلم یکی از زنان مشروطه چنین آمده است :
« آه که نمی دانم مردها از چه می ترسند؟
دربازه شیخ فضل الله همه میدانند که مشارالیه چه فتنه ها که به پا کرده است و تا چه اندازه مردم را پریشان خاطر نموده. تاکنون اغلب مردم از غنی و فقیر, کبیر و صغیر با مجلس مقدس ملی همراهی و با برادران و خواهران وطن هم زبان بودند.
اکنون دیده و شنیده می شود که همدل و هم لسان میگویند مردمی بابی شده اند و با رئیش خودشان در صدد اذیت مشارالیه و پایمال کردن دین اسلامند.
انصاف می خواهم. آیا شیخ مذکور دین اسلام است…. افسوس می خورم که چرا مرد نیستم تا گویم آن چیزها که میدانم. بکنم آنچه را که می خواهم و تا آخرین قطره خون خود را در راه وطن ریزم و ترسم که کند تشه ی غم , ریشه ما .
آه که نمیدانم مردها از چه می ترسند و از چه می هراسند. قلم اینجا رسید , سر بشکست« ( یکی از نسوان , جان نثار وطن)
بدین سان با پیروزی آزادی خواهان در تبریز , سیل انقلاب بسوی تهران سرازیر میگردد تا جائیکه در عصر25 تیر 1288 مجاهدان تبریز به پایتخت ورود کرده و سلطنت قاجار را سرنگون می نمایند.
« طرف صبح یکدفعه صدای چند تیر تفنگ مسموع گردید و چون شب گذشته و از طرف برادران اخبار حرکت مجاهدین شهر و ورد اردوی ملی شنیده بودم , از این صدای تفنگ یقین کردم که حضرات وارد شدند…. عده ای از مجاهدین دروازه بهجت آباد و جمعی هم از دروازه دولت وارد شدند. به فاصله دو ساعت مجلس و مدرسه سپهسالار را متصرف شدند و محله ی پا منار و سرچشمه و شاه آباد را به تصرف خود در آوردند. از مستبدین فقط هشت نفر سرباز سیلاخوری و چند دیگر که طرف شده بوند , هدف گلوله شدند و به جهنم واصل شدند. ( تاریخ بیداری ایرانیان – جلد پنجم)
ادامه دارد