اینترنت سفید و رانت خواران حکومتی
فعال‌سازی قابلیت جدید نمایش اطلاعات ورود و موقعیت جغرافیایی حساب‌ها در شبکه اجتماعی X (توییتر سابق) طی روزهای اخیر موجی از افشاگری را در مورد استفاده از اینترنت سفید در فضای مجازی فارسی‌زبان ایجاد کرده است. این قابلیت که اکنون به‌صورت عمومی برای کاربران قابل مشاهده است، به گفته کاربران ایرانی، پرده از دو موضوع مهم برداشته است: وجود دسترسی دیجیتال ممتاز برای برخی چهره‌های حکومتی به اینترنت بدون فیلتر و فعالیت حساب‌های سازمان‌یافته سیاسی از داخل ایران که تحت عنوان سلطنت طلب و برانداز مشروطه خواه خود را معرفی می‌کردند.
اینترنت سفید؛ راهی بدون فیلتر برای عده‌ای خاص
کاربران در روزهای اخیر با اتکا به اطلاعات قابل مشاهده در بخش «درباره این حساب» در X مدعی شده‌اند که شماری از چهره‌های سیاسی، دولتی و رسانه‌ای نزدیک به ساختار رسمی قدرت در ایران، بدون نیاز به VPN و از داخل کشور، روی شبکه X فعالیت می‌کنند؛ امکانی که در ایران برای اکثریت شهروندان با وجود فیلترینگ ادامه‌دار عملاً ممکن نیست.
اصطلاح «اینترنت سفید» در سال‌های اخیر در فضای عمومی برای اشاره به شبکه‌ای از دسترسی بدون فیلتر و کنترل‌نشده به اینترنت به کار می‌رود؛ دسترسی‌ای که طبق گزارش‌ها فقط برای تعداد محدودی از نهادها، سازمان‌ها و افراد مورد تأیید حاکمیت فعال است. فعالان دیجیتال می‌گویند «اینترنت سفید» نسخه‌ای طبقاتی از اینترنت در ایران است که میان شهروندان و حکومت تبعیض ساختاری ایجاد می‌کند.
در روزهای اخیر، حساب شماری از فعالان رسانه‌ای، مدیران دولتی و حتی برخی چهره‌های انتخاباتی از جمله حساب‌هایی که توسعه یا نصب اپلیکیشن آنها مستقیماً از فروشگاه‌های داخلی صورت گرفته، زیر ذره‌بین کاربران قرار گرفت. بسیاری از کاربران با انتشار اسکرین‌شات‌ها اعلام کردند که این افراد، برخلاف ادعاهای رسمی مبنی بر «مخالفت با فیلتر»، خود از اینترنت بدون فیلتر بهره‌مند هستند.
واکنش کاربران؛ از شوخی تا خشم
موج واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی گسترده بود. کاربران گفتند این وضعیت نمونه‌ای از آن چیزی است که جورج اورول در «قلعه حیوانات» توصیف می‌کند:«همه برابرند، اما برخی برابرترند.»
برخی از کاربران نوشتند که وعده‌های انتخاباتی پزشکیان درباره رفع فیلتر زمانی بی‌اثر می‌شود که افرادی که وعده داده‌اند خود از امکاناتی استفاده می‌کنند که مردم از آن محروم هستند. گروهی دیگر این وضعیت را نوعی رانت فناورانه و آپارتاید دیجیتال توصیف کردند؛ روندی که به‌گفته آنان جامعه را از حق برابر دسترسی به اطلاعات محروم می‌کند.
افشاگری دوم؛ حساب‌های سلطنت طلبی که از تهران توییت می‌زدند
همزمان با بحث «اینترنت سفید»، ابعاد دیگری از ماجرا مورد توجه کاربران قرار گرفت: افشای فعالیت صدها حساب سازمان‌یافته سیاسی در X که پیش‌تر خود را حامی رضا پهلوی و سلطنت طلب معرفی می‌کردند، اما پس از فعال شدن قابلیت جدید، مشخص شد موقعیت جغرافیایی آنها داخل ایران است.
کاربران با انتشار اسناد مختلف اعلام کردند بسیاری از این حساب‌ها پیش‌تر از اروپا یا آمریکا بودن سخن می‌گفتند، اما اکنون لوکیشن ورود آنها «ایران» ثبت شده است. پس از این افشاگری، بسیاری از این حساب‌ها تنظیمات نمایش کشور را حذف کرده و فقط به نمایش «منطقه» بسنده کردند؛ با این حال، کاربران اسکرین‌شات‌های نخست را ثبت و منتشر کرده‌اند. کاربران می گویند مشخص شد بسیاری از تبلیغات مجازی بچه‌شاه را قرارگاه عمار سپاه پاسداران در تهران انجام میدهد.
شبکه‌های سازمان‌یافته؛ از ترول‌فارم تا تخریب اپوزیسیون
کاربران فعال در فضای مجازی می‌گویند رفتار این حساب‌ها نشانه‌های فعالیت یک ترول‌فارم سیاسی است؛ ساختاری سازمان‌یافته که با بودجه ثابت و با استفاده از صدها حساب جعلی پیام مشخصی را به‌صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کند. ویژگی‌هایی که کاربران برشمرده‌اند شامل:
- استفاده از عکس‌های دزدی و هویت‌های ساختگی
- انتشار همزمان یک پیام، هشتگ یا موضع سیاسی واحد
- حمله گروهی به منتقدان و گزارش اسپم برای ساکت‌کردن صداهای مستقل
- فعالیت کاملاً هماهنگ و شبانه‌روزی
به گفته کاربران، بخشی از این حساب‌ها ضمن اظهار وابستگی به رضا پهلوی، بقیه گروه‌ها و سازمان‌های مخالف ولایت فقیه را به زشت‌ترین الفاظ مورد تهاجم قرار می دادند.
گزارش‌های پیشین رسانه‌هایی چون روزنامه هاآرتص و مؤسسه Citizen Lab نیز از وجود شبکه‌های سایبری سازمان‌یافته با هدف اثرگذاری سیاسی خبر داده بودند.
رسیدن بحث به چهره‌های شناخته‌شده
این موج افشاگری تنها حساب‌های ناشناس را نشانه نرفت. در روزهای اخیر، نام رسانه‌ای‌هایی چون رضا رشیدپور نیز توسط کاربران مطرح شد. کاربران اعلام کردند لوکیشن حساب او نیز «ایران بدون VPN» ثبت شده است. رشیدپور تاکنون پاسخی رسمی در این باره منتشر نکرده است، اما بحث درباره او و دیگر چهره‌ها همچنان داغ است.
ایران آزادی